Historia, sławne osobowości

HISTORIA

Powiat włoszczowski utworzony został w 1867 roku z zachodniej części guberni kieleckiej z czternastu gmin: Chrząstów, Irządze, Kluczewsko, Krasocin, Kurzelów, Lelów, Moskorzew, Oleszno, Radków, Rokitno, Secemin, Słupia, Szczekociny i Włoszczowa. Obszar ten wynosił około 1 400 km² i zamieszkiwało go 49 791 osób.

W okresie okupacji władze niemieckie połączyły powiat włoszczowskim z jędrzejowskim, ustalając siedzibę w Jędrzejowie.

Terytorium powiatu ulegało zmianom: w latach trzydziestych XX wieku przyłączono gminę Dobromierz, po II wojnie światowej odłączono gminę Słupia, w 1960 roku włączono miasto i gromadę Koniecpol (połączoną z Chrząstowem), w 1972 roku gminę Kurzelów włączono do gminy Włoszczowa, a Oleszno do gminy Krasocin.

Na skutek likwidacji powiatów w 1975 roku teren powiatu przypisano do trzech województw: kieleckiego, piotrkowskiego i częstochowskiego.

Po prawie ćwierćwieczu, w wyniku reformy administracji publicznej, od 1 stycznia 1999 roku ponownie utworzony został powiat włoszczowski. Powstał on z sześciu gmin: Kluczewska, Krasocina, Moskorzewa, Radkowa, Secemina i Włoszczowy. Na obszarze 908 km², w 125 sołectwach, mieszka 44 415 osób. Siedziba powiatu znajduje się przy ulicy Wiśniowej 10 we Włoszczowie.

SŁAWNE OSOBISTOŚCI 

Z powiatem włoszczowskim związanych jest wiele osób, które odegrały ważną rolę w historii Polski, mają dokonania naukowe lub wsławiły się swoimi dokonaniami w innych dziedzinach życia. Poniżej przedstawiamy sylwetki kilku znanych osobistości.

Jan Brożek

Z Kurzelowa wywodzi się kilku znakomitych uczonych polskich, profesorów Akademii Krakowskiej, wśród których największą sławą okrył się Jan Brożek – matematyk i astronom, kartograf i geograf, ksiądz i lekarz, filozof i teoretyk nauki oraz jej historyk, bibliotekarz i zbieracz książek. Urodził się 1 listopada 1585 r. w rodzinie chłopskiej. Od dziecka wykazywał wiele zdolności, w tym także artystyczne. W młodości śpiewał jako solista w chórze szkolnym w swym rodzinnym Kurzelowie. Muzyką interesował się również w latach późniejszych. W Krakowie, przy kościele Wszystkich Świętych, prowadził z zamiłowaniem teatr szkolny. Wykazywał wiele pasji i zainteresowań. Był niezwykle zdolny. Jego największą pasją stała się matematyka. Teoria liczb Brożka wyprzedziła o 42 lata twierdzenie wielkiego matematyka francuskiego Pierre’a de Fermat, którego odkrycia utorowały drogę rachunkowi prawdopodobieństwa, rachunkowi całkowitemu i różniczkowemu. Fermat był także uważany przez długi okres za twórcę teorii liczb, lecz w wyniku nowych badań palma pierwszeństwa przypada Brożkowi, który jest także autorem prac z zakresu wieloboków gwiaździstych. W czasie swojego życia opublikował ponad 30 różnych prac dotyczących matematyki, geometrii, astronomii, astrologii, medycyny i innych dziedzin. Zmarł 21 listopada 1652 r. w wieku 67 lat. Został pochowany w kościele św. Anny w Krakowie. 

Stefan Czarniecki

Z Czarncą związana jest postać hetmana polnego koronnego Stefana Czarnieckiego, któremu Józef Wybicki poświęcił jedną ze zwrotek „Mazurka Dąbrowskiego”:

„Jak Czarniecki do Poznania

Po szwedzkim zaborze,

Dla Ojczyzny ratowania

Wrócim się przez morze”.

Stefan Czarniecki urodził się prawdopodobnie w 1599 r. w Czarncy (wg. innej wersji w pobliskich Kątach). Po ukończeniu kolegium, przez krótki okres przebywał na dworze Lubomirskiego, po czym zaciągnął się do służby wojskowej. Najpierw przystał do lisowszczyków. Walczył zapewne z Turkami w 1621 r. pod Chocimiem. W wojnie tej młody Czarniecki nauczył się też tatarskich i kozackich sposobów walki, poznał „wojnę szarpaną”, w której w przyszłości miał się okazać niedoścignionym mistrzem. Stefan Czarniecki brał udział w wielu bitwach zdobywając doświadczenie i kolejne stopnie wojskowe. Korzystając z krótkich przerw w działaniach wojennych przyjeżdżał do Czarncy i konsekwentnie rozbudowywał gniazdo rodzinne (wykupił m.in. 3,5 łana należącego do rodziny Krezów, potem wieś Łachów, część wsi Kąty). W 1655 r. nastąpił najazd Szwedów na Polskę (który przeszedł do historii jako tzw. „potop szwedzki”). Czarniecki, liczący już wówczas 56 lat, jako jeden z niewielu stanął wiernie przy boku króla Jana Kazimierza. W walce ze szwedzkim najeźdźcą wykazał się najwyższymi zaletami żołnierza, wodza i obywatela. Prowadził on wojnę podjazdową na terenie całej Rzeczypospolitej, Pomorza, a nawet Danii. Bitew i potyczek było wiele. Po zawarciu pokoju ze Szwedami walczył jeszcze m.in. z Kozakami na Ukrainie. Został ciężko ranny pod Stawiszczami. Schorowany opuścił wojsko i kazał się wieźć w stronę Lwowa. Po drodze dowiedział się o nadaniu mu aktem z 22 lipca 1664 r. buławy hetmana polnego. Niedługo potem zmarł. Śmierć zaskoczyła go we wsi Sokołówka niedaleko Brodów na Wołyniu 16 lutego 1665 r. Zwłoki, po uroczystościach w Warszawie, przewieziono do Czarncy i pochowano w kruchcie tamtejszego kościoła, ufundowanego przez niego po powrocie z wyprawy duńskiej. 

Emil Godlewski 

Urodził się 30 czerwca 1847 roku w Krasocinie. Znany jest w kręgach naukowych jako jeden z pierwszych badaczy zajmujących się czynnościami życiowymi roślin. Stworzył podstawy nauki zwanej fizjologią roślin. Po raz pierwszy zbadał wpływ stężenia dwutlenku węgla na jego przyswajanie oraz dowiódł, że jego obecność w powietrzu jest konieczna dla tworzenia skrobi w ciałkach zieleni. Zajmował się również zagadnieniem krążenia soków w roślinach i pierwszy zwrócił uwagę na rolę w tym procesie żywych komórek stykających się w czasie tego procesu z przewodzącymi wodę naczyniami i cewkami. Szereg jego innych badań przyczyniło się do wyjaśnienia wielu mało wówczas poznanych procesów przemiany materii zachodzących w roślinach. Godlewski rozpoczął badanie próchnicy, gleby, przywiązując wagę do sposobu uprawy i nawożenia, wpływu przyrody na wzrost roślin. Był naukowcem, który w pełni realizował postulaty dostosowania wyników badań do konkretnych potrzeb praktycznych. Potrafił otworzyć nowe drogi dla nauk przyrodniczych i teorii nauk rolniczych. Był jednym z założycieli Polskiego Towarzystwa Botanicznego. Jest znany również jako organizator i wzorowy nauczyciel wyższych uczelni rolniczych. Trzy ostatnie lata życia Emil Godlewski spędził w Krakowie, gdzie zmarł 11 września 1930 r. i gdzie został pochowany.

Feliks Rak

Urodził się we wsi Borowiec 26 maja 1903 r. w rodzinie chłopskiej o patriotycznych i społecznikowskich tradycjach. Już jako 18-letni chłopiec rozpoczął pracę społeczno-polityczną. W dużej mierze dzięki niemu powstała szkoła powszechna w Krasocinie, sprawnie działały Kasa Stefczyka i kółko rolnicze, rozwijał się ruch spółdzielczy. Przed wojną był wójtem Krasocina. W pierwszym roku okupacji został aresztowany. Najpierw uwięziono go w Kielcach, następnie przewieziono do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen, później do Dachau, gdzie przebywał do końca wojny. W obozie wchodził w skład kierownictwa tajnej organizacji więźniów. Przeżyciom obozowym dał wyraz przede wszystkim we wspomnieniach „Krematoria i róże”, a także w wierszach. Po powrocie do kraju włączył się w nurt pracy społeczno-politycznej. Z jego nazwiskiem wiąże się wiele przedsięwzięć jak powstanie, tuż po wyzwoleniu, w Olesznie Domu Dziecka dla sierot wojennych, a w późniejszym okresie w Krasocinie ośrodka zdrowia, kółka rolniczego, zmeliorowanie łąk na terenie gminy krasocińskiej, czy wybudowanie wapienników w Rogalowie i w Mieczynie. Został wybrany członkiem Powiatowej Rady Narodowej, przewodniczącym Komisji Rolnictwa i Powiatowej Komisji Kontroli Społecznej. Był też prezesem Gminnej  Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” w Krasocinie oraz aktywnym członkiem najpierw Stronnictwa Ludowego, później Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. Na terenie kielecczyzny i w kraju był jednak znany przede wszystkim jako poeta. W ciągu swego pracowitego i długiego życia napisał kilkaset wierszy głównie o ziemi ojczystej, pracy na roli, przyrodzie. Pisał też piosenki ludowe. Znanym dziełem jest „Wesele krasockie” opisujące tradycyjny obrzęd weselny w Krasocinie. Ostatnim społecznikowskim dziełem Feliksa Raka było otwarcie z jego inicjatywy Muzeum Chleba w Krasocinie. Jedyne w swoim rodzaju muzeum zostało otwarte 25 maja 1980 r. w krasocińskim wiatraku. Feliks Rak zmarł 17 lipca 1992 r. Został pochowany na cmentarzu w Krasocinie. 

Adam Piasecki

Z powiatem włoszczowskim związany jest znany cukiernik i przemysłowiec Adam Piasecki. Założona przez niego fabryka czekolady po wojnie weszła w skład funkcjonujących i znanych do dziś Zakładów Przemysłu Cukierniczego „Wawel”. 

Piasecki urodził się 24 grudnia 1873 r. w Bieganowie. Po śmierci ojca 12-letni chłopiec oddany został na praktykę do cukierni Mullerowicza w Kielcach. W 1893 r. zdał egzamin czeladniczy i w tym samym roku rozpoczął pracę jako cukiernik w wytwórni cukrów i herbatników A. Nowińskiego. Pieć lat później założył własną pracownię i sklep. W 1910 r. uruchomił pierwszą fabrykę czekolady. Z roku na rok firma Piaseckiego rozwijała się dzięki wysokiej jakości wyrobów, konkurencyjnym cenom i sprzyjajacym warunkom, jakie stwarzane były dla rodzimych zakładów. Do najpopularniejszych wyrobów Piaseckiego należała czekolada „Danusia”. Wojna, która wybuchła w 1914 r. zahamowała produkcję wyrobów cukierniczych. Fabryka musiała przejść od hurtowej formy zbytu do detalu. W 1919 r. Piasecki sprzedał fabrykę spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, która w 1920 r. przekształciła się w spółkę akcyjną o nazwie „A.Piasecki – Fabryka Czekolady w Krakowie S.A.”. Od tego czasu był tylko jednym z udziałowców oraz dyrektorem naczelnym firmy. Spółka uruchomiła nową fabrykę i drugi sklep w Rynku Głównym. Przeżywała wówczas największy rozkwit, aż do wielkiego kryzysu gospodarczego w 1932 r. Pod koniec lat dwudziestych pojawiła się silna konkurencja – swój sklep w Krakowie otworzył Emil Wedel. W czasie drugiej wojny światowej Piasecki pozostał dyrektorem fabryki. W grudniu 1944 r. został aresztowany i osadzony w więzieniu śledczym gestapo, gdyż przydzielił robotnikom deputat w postaci słodyczy. 17 stycznia 1945 r. wywieziono go do obozu koncentracyjnego w Gross-Rosen. Zmarł tego samego roku 30 kwietnia w innym obozie zagłady – w Belsen-Bergen. Pochowano go w zbiorowej mogile. Po wojnie fabryka Piaseckiego została upaństwowiona i włączona w skład Zakładów Przemysłu Cukierniczego „Wawel”. 

Władysław Żesławski

Z gminy Secemin pochodzi jeden z współtwórców odcinkowej powieści radiowej „Matysiakowie” – Władysław Żesławski. Urodził się 25 maja 1915 r. we wsi Wałkonowy. Uczęszczał do szkoły podstawowej w Seceminie. Później rodzina Żesławskich przeniosła się do Częstochowy. Tam Władysław ukończył gimnazjum. Już w latach szkolnych wyróżniał się spośród rówieśników inteligencją i uzdolnieniami humanistycznymi. Studiował na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. We wrześniu 1939 r. zamienił jednak czapkę studencką na żołnierską. W czasie okupacji należał do AK, działając w jej szeregach pod pseudonimem „Grzegorz”. W styczniu 1945 r. rozpoczął pracę w powstającym w Częstochowie dzienniku „Głosie Narodu”, równocześnie współorganizował Oddział Kielecki Związku Zawodowego Dziennikarzy RP z siedzibą w Częstochowie. W 1947 r. rozpoczął pracę na stanowisku dyrektora Wałbrzyskich Zakładów Przetworów Papierniczych, potem Fabryki Ołówków w Pruszkowie, a następnie Warszawskich Zakładów Papierniczych w Jeziornie. W 1951 r. został redaktorem działu literackiego Polskiego Radia, pracując w tej instytucji do chwili przejścia na emeryturę w roku 1980. Dorobek twórczy Żesławskiego jest dość znaczny – kilkaset reportaży i audycji radiowych, popularnych słuchowisk, wiele artykułów prasowych, a także powieść pt. „Mirków ruszył”. W roku 1956 razem z Jerzym Janickim i Stanisławem Stampflem zaczął tworzyć odcinkową powieść radiową „Matysiakowie”. Powieść ta stała się dla Żesławskiego pasją życiową, której poświęcił prawie 25 lat, będąc autorem ponad 400 własnych odcinków. Władysław Żesławski zmarł po ciężkiej chorobie 30 marca 1983 r. w wieku 68 lat.

Ks. biskup Mieczysław Jaworski

Urodził się 29 lipca 1930 r. w Morawicy. Wychowywał się wraz z licznym rodzeństwem we Włoszczowie na Podzamczu, gdzie osiedlili się rodzice w 1932 r. Po zdaniu matury rozpoczął naukę w Wyższym Seminarium Duchownym w Kielcach. Msza prymicyjna ks. Jaworskiego odbyła się we Włoszczowie 24 czerwca 1956 r. Przez dwa lata pracował jako wikariusz w jednej z kieleckich parafii. Następnie został prefektem ds. wychowania w kieleckim Wyższym Seminarium Duchownym. W tym czasie razem z alumnami odbywał wiele wycieczek turystycznych w polskie Tatry. W 1960 r. ksiądz Jaworski został skierowany na studia specjalistyczne z teologii moralnej na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Po uzyskaniu magistra licencjata teologii rozpoczął studia doktoranckie w Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie. Z dalszych studiów został odwołany przez nowego ordynariusza diecezji księdza biskupa Jana Jaroszewicza, który powierzył mu w Seminarium stanowisko wykładowcy teologii moralnej i prefekta do spraw wychowania. W 1979 r. przyjął obowiązki proboszcza parafii katedralnej w Kielcach. W latach osiemdziesiątych został kapelanem regionu. Był również duszpasterzem kieleckiej służby zdrowia, sióstr zakonnych, Klubu Inteligencji Katolickiej. W 1982 r. został wyniesiony przez Ojca Świętego Jana Pawła II do godności biskupiej. Był to trudny okres, w którym stawał w obronie pokrzywdzonych i roztaczał opiekę nad ludźmi potrzebującymi nie tylko wsparcia duchowego. Tak było również w czasie strajku uczniów Zespołu Szkół Zawodowych we Włoszczowie w obronie krzyży w 1984 r. Jako biskup przez wiele lat pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Episkopatu Polski ds. Duszpasterstwa Kobiet, brał czynny udział w pracach Komisji Episkopatu Polski ds. Wychowania i Katechizacji. Biskup Jaworski lubił i umiał przemawiać. Zawsze miał coś do powiedzenia, coś mądrego, dobrego, budującego, radosnego. Cechowała go dobroć i radość życia, serdeczność i pogoda ducha, optymizm. Łatwo nawiązywał kontakty z ludźmi, zdobywając ich serca i zaufanie. Często bywał we Włoszczowie, biorąc udział w uroczystościach patriotyczno-religijnych, corocznych pielgrzymkach diecezjalnych. Był postacią znaną i szanowaną. W 1994 r. władze miejskie nadały księdzu biskupowi tytuł Honorowego Obywatela Miasta Włoszczowy. Ksiądz biskup Mieczysław Jaworski zmarł 19 sierpnia 2001 r. Spoczął w grobowcu biskupów sufraganów w Kielcach. 

Mieczysław Tarchalski ps. „Marcin”

urodził się 29 grudnia 1903 r. w Gidlach. Pracę w zawodzie leśnika przerwała II wojna światowa, podczas której rozpoczął czynną walkę z okupantem. Od września 1942 roku, kiedy został komendantem II Podobwodu Okręgu Włoszczowskiego Armii Krajowej, nasza ziemia stała się jego drugim domem. Objął dowództwo I batalionu Las – 74 Pułku Piechoty AK. Do końca 1944 roku partyzanci przeprowadzili 63 akcje i potyczki z okupantem. Rozkaz rozwiązania Armii Krajowej zakończył szlak bojowy „Marcina”. Po wojnie był więziony przez 12 lat. Od 1956 roku Tarchalski pracował w Okręgowym Zarządzie Lasów Państwowych w Szczecinie. Był jednym z inicjatorów utworzenia Wolińskiego Parku Narodowego. Za walkę i zasługi został odznaczony m.in. Krzyżem Virtuti Militari. Zmarł 17 stycznia 1981 roku i spoczywa na Cmentarzu Centralnym w Szczecinie. 

Rodzina Stefana Żeromskiego

Z ziemią włoszczowską związana była rodzina Stefana Żeromskiego – polskiego prozaika, publicysty, dramaturga. Agnieszka Katerla – babka Stefana Żeromskiego wraz z mężem Józefem przez pewien czas mieszkała w Boczkowicach (matka przyszłego pisarza urodziła się właśnie w tej miejscowości). Po śmierci męża, prawdopodobnie po upadku powstania styczniowego, kiedy w kraju nastąpiły zmiany polityczne i społeczno-gospodarcze, Agnieszka z jedną z czterech córek – Marią i jej mężem przeniosła się do Kurzelowa. Mieszkała tam aż do śmierci w 1874 r. Jej grób znajduje się w pobliżu zabytkowej kaplicy św. Anny na cmentarzu w Kurzelowie. Grób ojca Agnieszki, a pradziada Stefana Żeromskiego - Walentego Jackowskiego znajduje się w Dzierzgowie. Są tu pochowani również krewni Makólscy, pradziadkowie Józef i Barbara Katerlowie, ciotka Magdalena Joanna Żeromska. W Seceminie natomiast – brat cioteczny Gustaw Saski. 

(Życiorysy opracowano na podstawie książki T. Stolarskiego „Znani i nieznani ziemi włoszczowskiej”, fot. Wikipedia i Narodowe Archiwum Cyfrowe)